Trong những năm gần đây, sầu riêng trở thành “vàng xanh” của nhiều vùng miền, từ đồng bằng sông Cửu Long đến Tây Nguyên. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi nhuận hấp dẫn, người trồng sầu riêng đang phải đối mặt với nhiều thách thức, điển hình là tình trạng rầy hại. Loài côn trùng nhỏ bé này đã gây ra không ít thiệt hại cho cây trồng, với các biểu hiện như cháy lá, rụng lá, chết đọt, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh trưởng, phát triển và năng suất của cây.
-
Tác nhân gây hại – rầy xanh
Qua quá trình khảo sát thực tế và nghiên cứu chuyên sâu, ngoài rầy phấn quen thuộc các nhà khoa học đã phát hiện ra một đối tượng gây hại mới trên cây sầu riêng, đó là rầy xanh hai chấm. Loài côn trùng này, vốn quen thuộc trên cây bông, đã dần xâm nhập và gây hại nghiêm trọng trên các vườn sầu riêng. Khác với rầy phấn thường gặp, rầy xanh hai chấm có khả năng sinh sản nhanh, gây hại mạnh mẽ hơn, khiến lá sầu riêng bị vàng úa, xoăn lại và rụng sớm, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng trái.
Vậy rầy xanh là gì ?
Rầy xanh, hay còn gọi là Allocaridara maleyensis, là một loài côn trùng thuộc họ Psyllidae và bộ Homoptera. Chúng được xem là một trong những kẻ thù nguy hiểm nhất của cây sầu riêng, đặc biệt phổ biến ở các nước Đông Nam Á như Việt Nam và Thái Lan. Với kích thước nhỏ bé và màu sắc dễ ngụy trang, rầy xanh thường ẩn mình dưới mặt lá, khó phát hiện bằng mắt thường. Khi mật số rầy xanh tăng cao, chúng sẽ gây ra nhiều thiệt hại cho cây sầu riêng, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng trái.
-
Đặc điểm hình thái
Vòng đời của rầy xanh trải qua ba giai đoạn chính: trứng, ấu trùng và trưởng thành. Trứng rầy thường được đẻ thành từng cụm nhỏ, giấu kín bên trong các kẽ lá non, tạo thành những “chiếc nôi” an toàn cho thế hệ sau. Sau khi nở, ấu trùng rầy có màu trắng, hình dáng giống như những hạt gạo nhỏ, di chuyển rất nhanh.
Chúng thường bám vào mặt dưới lá để hút nhựa cây. Khi trưởng thành, rầy có màu xanh lục nhạt, có thể nhảy xa để tìm kiếm thức ăn và nơi trú ẩn. Rầy xanh trưởng thành có kích thước nhỏ bé, thân hình dẹt, màu xanh lá cây nhạt, giúp chúng dễ dàng ngụy trang trên lá cây. Ấu trùng rầy có hình dáng tương tự nhưng kích thước nhỏ hơn và thường di chuyển chậm chạp. Cả rầy trưởng thành và ấu trùng đều có vòi hút để hút nhựa cây.
Khác với rầy phấn thường bám chặt vào lá, rầy xanh có khả năng di chuyển linh hoạt hơn, khiến việc phòng trừ trở nên khó khăn hơn.
-
Đặc điểm gây hại của rầy xanh
Rầy xanh, mối nguy hại tàn phá sầu riêng, chúng trú ngụ ở mặt dưới của lá non. Chúng chọn vị trí này bởi lá non mềm, giàu dinh dưỡng, là nguồn thức ăn lý tưởng. Đặc biệt, rầy cái có thói quen đẻ trứng vào chính những lá non này, tạo điều kiện cho thế hệ sau có sẵn nguồn thức ăn ngay khi nở. Ấu trùng rầy, với thân hình nhỏ bé và màu sắc bắt mắt, thường tập trung thành từng đám đông đúc, như những “đội quân” tí hon đang tàn phá lá cây. Chúng cắm vòi hút sâu vào mô lá, hút hết nhựa cây khiến lá vàng úa, xoăn lại và cuối cùng rụng đi. Khả năng di chuyển nhanh nhẹn và khả năng sinh sản mạnh mẽ giúp rầy xanh nhanh chóng lan rộng trên cả vườn cây, gây thiệt hại nghiêm trọng cho năng suất và chất lượng trái sầu riêng.
-
Những tổn hại do rầy xanh trên cây trồng
Vòng đời của rầy xanh khá ngắn nhưng tốc độ sinh sản lại rất nhanh. Từ trứng nở thành ấu trùng, rồi trưởng thành và tiếp tục sinh sản, chỉ trong vòng vài tuần, số lượng rầy xanh có thể tăng lên gấp nhiều lần. Điều này giải thích vì sao chỉ trong một thời gian ngắn, rầy xanh có thể tàn phá cả một vườn sầu riêng.
Rầy xanh không chỉ hút nhựa cây làm lá vàng úa mà còn truyền bệnh, tạo điều kiện cho nấm bệnh phát triển, gây hại nặng nề hơn. Đặc biệt, trong điều kiện khí hậu biến đổi, rầy phát triển mạnh hơn, gây ra những đợt dịch bệnh lớn, đe dọa nghiêm trọng đến sản xuất sầu riêng.
4.1 Tác hại của rấy xanh cụ thể đến cây sầu riêng
Giảm năng suất: Rầy xanh hút nhựa cây khiến lá vàng úa, rụng sớm, ảnh hưởng đến quá trình quang hợp, giảm khả năng sinh trưởng và phát triển của cây, dẫn đến giảm năng suất trái.
Giảm chất lượng trái: Trái sầu riêng bị rầy xanh gây hại thường có kích thước nhỏ, vỏ xấu, thịt ít, giảm giá trị thương phẩm.
Làm suy yếu cây: Việc mất lá liên tục khiến cây suy yếu, dễ bị các loại sâu bệnh khác tấn công.
-
Dấu hiệu nhận biết cây bị rầy xanh tấn công
Khi bị rầy xanh tấn công, lá sầu riêng sẽ dần xuất hiện những vết chấm vàng li ti như những dấu chấm than nhỏ. Những vết chấm này sẽ lan rộng và hợp lại, khiến lá bị vàng úa, mép lá cong queo và dần chuyển sang màu nâu.
Những vết thương trên lá sầu riêng là kết quả của quá trình rầy xanh chích hút nhựa cây. Khi rầy xanh cắm vòi hút vào lá, chúng sẽ tiêm chất độc vào cây, khiến các tế bào lá bị phá hủy và xuất hiện những vết vàng. Đồng thời, việc mất đi lượng lớn nhựa cây cũng làm cho lá bị héo úa và rụng.
Trong trường hợp nặng, lá sẽ bị thủng hoặc cháy hoàn toàn, chỉ còn trơ lại những đường gân lá đen nhánh. Cả cành lá sẽ trở nên khô héo và rụng, để lại những cành trơ trụi, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng quang hợp của cây. Nếu không được kiểm soát kịp thời, rầy xanh sẽ nhanh chóng lây lan và gây hại trên diện rộng, khiến năng suất và chất lượng trái sầu riêng giảm sút đáng kể.
5.1 Thời điểm gây hại nhiều nhất của rầy xanh
Rầy xanh thường gây hại nặng nề nhất cho cây sầu riêng vào hai thời điểm chủ yếu trong năm. Thứ nhất, đó là giai đoạn cuối mùa nắng chuyển sang mùa mưa. Thời điểm này, khí hậu ẩm ướt, tạo điều kiện thuận lợi cho rầy xanh sinh sôi nảy nở. Thứ hai, rầy xanh cũng gây hại mạnh mẽ vào thời điểm đầu mùa mưa, khi có nắng xen kẽ.
Đặc biệt, giai đoạn cây sầu riêng ra đọt non là thời điểm rầy xanh “tấn công” mạnh mẽ nhất. Lá non mềm, giàu dinh dưỡng, là nguồn thức ăn lý tưởng cho rầy. Chúng thường tập trung thành từng đám lớn trên lá non, hút nhựa cây khiến lá bị vàng úa, rụng sớm. Vòng đời của rầy xanh khá ngắn, chỉ khoảng 2 tuần, điều này đồng nghĩa với việc chúng có thể tạo ra nhiều thế hệ trong một thời gian ngắn, gây thiệt hại nghiêm trọng cho cây sầu riêng.
-
Biện pháp phòng trừ rầy xanh
Để phòng trừ rầy xanh hiệu quả trên cây sầu riêng, người nông dân cần kết hợp nhiều biện pháp. Trước hết, cần tạo điều kiện cho cây sinh trưởng khỏe mạnh bằng cách bón phân cân đối, tỉa cành thường xuyên và giữ cho vườn cây thông thoáng. Thứ hai, bảo vệ và khuyến khích phát triển các loài thiên địch như bọ rùa, ong mắt đỏ. Khi mật số rầy xanh cao, có thể sử dụng các loại thuốc sinh học có nguồn gốc từ thiên nhiên như Abamectin, Emamectin benzoate, Buprofezin,… Tuy nhiên, cần tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn sử dụng để tránh gây hại cho môi trường và sức khỏe con người. Quan trọng nhất, người nông dân cần thường xuyên kiểm tra vườn cây, phát hiện sớm và xử lý kịp thời khi rầy xanh xuất hiện.
7. Một số sản phẩm chứa hoạt chất đặc trị rầy xanh từ MKA
