Những cây lúa xanh tốt bỗng nhiên lại chuyển sang màu vàng úa, lá bị xoắn và bông trổ không đều? Thủ phạm chính gây ra tình trạng này có thể là một loài côn trùng nhỏ bé nhưng vô cùng nguy hiểm – rầy phấn trắng. Vậy rầy phấn trắng là gì? Chúng có những đặc điểm gì và gây hại như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết này.
-
Rầy phấn trắng là gì ?
Rầy phấn trắng, với tên khoa học Bemisia tabaci Gennadius, thuộc họ Aleyrodidae, bộ cánh đều Homoptera. là một trong những loài côn trùng gây hại nguy hiểm nhất cho nhiều loại cây trồng, từ lúa, rau màu đến cây ăn trái và hoa kiểng. Chúng đặc biệt phát triển mạnh trong điều kiện thời tiết nóng ẩm, ít mưa, điển hình như giai đoạn chuyển mùa từ mưa sang nắng hoặc những tháng hạn hán kéo dài. Khi môi trường trở nên khô nóng, rầy phấn trắng sẽ sinh sôi nảy nở nhanh chóng, tạo thành những quần thể lớn và gây hại nghiêm trọng cho cây trồng. Không chỉ hút nhựa cây làm suy yếu cây, rầy phấn trắng còn tiết ra chất mật dính, tạo điều kiện cho nấm bồ hóng phát triển, cản trở quá trình quang hợp của cây. Nguy hiểm hơn, chúng còn có khả năng truyền bệnh virus, gây ra nhiều loại bệnh hại cây trồng, trong đó có nhiều bệnh chưa có thuốc chữa.
2. Vòng đời của rầy phấn trắng
Rầy phấn trắng có vòng đời tương đối ngắn, chỉ khoảng 25-32 ngày. Trứng rầy thường được đẻ thành từng cụm nhỏ, có màu trắng đục, bám chặt vào mặt dưới lá. Sau khi nở, ấu trùng rầy trải qua 4 tuổi, mỗi tuổi có kích thước và hình dạng khác nhau. Ấu trùng tuổi cuối thường bám chặt vào lá, tiết ra chất sáp bao phủ cơ thể, tạo thành những lớp váng trắng. Khi trưởng thành, rầy có khả năng bay lượn để tìm kiếm thức ăn và nơi đẻ trứng mới. Rầy trưởng thành có kích thước nhỏ bé, chỉ khoảng 0,75-2mm, toàn thân phủ một lớp phấn trắng. Chính lớp phấn trắng này giúp chúng tránh được các tác động của môi trường và thuốc trừ sâu.
3. Điều kiện phát triển của rầy phấn trắng
Thời tiết nắng nóng, khô hạn với độ ẩm thấp dưới 80% và nhiệt độ cao trên 26-27°C chính là “miếng mồi ngon” thu hút rầy phấn trắng. Trong điều kiện này, rầy sẽ sinh sôi nảy nở rất nhanh, tạo thành những quần thể lớn và gây hại nghiêm trọng cho cây trồng.
Bên cạnh đó, các hoạt động canh tác không hợp lý như vệ sinh đồng ruộng kém, lạm dụng thuốc trừ sâu, bón phân không cân đối cũng tạo điều kiện thuận lợi cho rầy phát triển. Đặc biệt, giai đoạn chuyển mùa từ mưa sang nắng là thời điểm rầy phấn trắng dễ bùng phát mạnh nhất. Nếu không có biện pháp phòng trừ kịp thời, rầy sẽ gây ra những thiệt hại nghiêm trọng cho năng suất và chất lượng nông sản.
4. Rầy phấn trắng gây hại trên nhiều loại cây trồng
Chúng không chỉ gây hại trên dưa, bầu bí, ớt mà còn tấn công hàng loạt các loại cây trồng khác như bông vải, đậu tương, cà phê, ca cao và cả các loại cây hoa cảnh, cây ăn trái. Cả ấu trùng và thành trùng đều bám chặt vào mặt dưới lá, chích hút nhựa cây khiến lá vàng úa, xoăn lại, thậm chí rụng hàng loạt.
Trên các loại cây ăn quả, rầy phấn trắng làm giảm chất lượng quả, khiến quả bị nhỏ, méo mó, giảm giá trị thương phẩm. Nguy hiểm hơn, chúng còn là “vector” truyền bệnh virus, gây ra nhiều loại bệnh hại cây trồng, làm cây còi cọc, kém phát triển và giảm năng suất nghiêm trọng. Trong điều kiện thời tiết nóng ẩm, ít mưa, rầy phấn trắng càng sinh sôi nảy nở mạnh mẽ, gây thiệt hại nặng nề cho sản xuất nông nghiệp.
4.1. Rầy phấn trắng gây hại trên lúa
Rầy phấn trắng gây hại trên lúa ở mọi giai đoạn sinh trưởng. Khi cây còn nhỏ, rầy tập trung ở gốc, chích hút nhựa làm lá mầm và lá thật bị vàng, héo, cây còi cọc. Ở giai đoạn đẻ nhánh, rầy gây hại làm lá bị vàng, xoắn, cây đẻ nhánh kém. Giai đoạn trỗ là giai đoạn rầy gây hại nặng nề nhất, làm lá cờ bị xoắn, bông trổ không đều, hạt lép, giảm năng suất nghiêm trọng.
Để phân biệt với bệnh vàng lùn – lùn xoắn lá, chúng ta có thể quan sát thấy trên lá lúa bị rầy tấn công thường có lớp phấn trắng của rầy và triệu chứng xoắn lá thường xuất hiện muộn hơn so với bệnh vàng lùn.
5. Biện pháp phòng trừ
Vệ sinh đồng ruộng: Ngoài việc làm sạch cỏ dại, chúng ta có thể nhấn mạnh tầm quan trọng của việc dọn sạch tàn dư cây trồng sau thu hoạch, cày bừa kỹ lưỡng để phơi đất, tiêu diệt trứng và ấu trùng rầy ẩn nấp trong đất.
Cắt tỉa: cắt tỉa cành lá già, lá bệnh để tạo thông thoáng cho tán cây, giúp ánh sáng chiếu vào bên trong, hạn chế độ ẩm cao tạo điều kiện cho rầy phát triển.
Sử dụng thiên địch: Giới thiệu một số loài thiên địch của rầy phấn trắng như: ong mắt đỏ, bọ rùa, bọ cánh lưới… và khuyến khích nông dân bảo vệ và nuôi dưỡng các loài thiên địch này.
Giống cây trồng kháng bệnh: Nếu có, giới thiệu các giống cây trồng có khả năng kháng rầy tốt để nông dân có thêm lựa chọn.
5.1 Các biện pháp sinh học
Sử dụng thiên địch là một trong những biện pháp phòng trừ rầy phấn trắng hiệu quả và an toàn. Một số loài thiên địch như ong mắt đỏ, bọ rùa, bọ cánh lưới… có khả năng ký sinh hoặc ăn thịt rầy phấn trắng. Để bảo vệ và thu hút các loài thiên địch này, chúng ta có thể trồng các loài hoa như hoa cải, hoa hướng dương… quanh ruộng để cung cấp nguồn thức ăn cho chúng. Ngoài ra, hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu có phổ rộng cũng giúp bảo vệ các loài thiên địch.
6. Giải pháp quản lí rầy phấn trắng bằng các hoạt chất đặc trị như Pymetrozin từ MKA
