Dấu hiệu nhận biết và biện pháp phòng trừ hiệu quả tác nhân gây bệnh chổi rồng trên cây nhãn
1. Bệnh chổi rồng trên cây nhãn: Hiểm họa tiềm ẩn và những điều cần biết
Bệnh chổi rồng trên cây nhãn, với những tên gọi khác như bệnh đầu lân, xù ngọn hay chùn ngọn, đã trở thành một mối lo ngại đáng kể cho người trồng nhãn, đặc biệt là ở khu vực Đông Nam Bộ kể từ khi xuất hiện vào năm 2003. Bệnh tấn công trực diện vào các đợt đọt non mơn mởn và những chùm hoa đang kỳ phát triển, đe dọa nghiêm trọng đến năng suất và phẩm chất của trái nhãn. Bệnh không chỉ xuất hiện trên nhãn mà còn gây hại trên những loại cây ăn trái khác như chôm chôm, vải,…Để giúp bà con nông dân nhận diện rõ ràng và có biện pháp ứng phó hiệu quả với bệnh hại nguy hiểm này, MKA xin mời quý vị cùng khám phá chi tiết về bệnh chổi rồng trên cây nhãn qua bài viết sau đây.
2. Triệu chứng nhận biết và tác hại của bệnh chổi rồng trên cây nhãn
2.1 “Điểm mặt” những dấu hiệu đặc trưng của bệnh chổi rồng trên cây nhãn
Bệnh chổi rồng gây ra những biến đổi dễ nhận thấy trên cây nhãn, đặc biệt là ở các bộ phận non và đang phát triển. Việc nhận diện sớm các triệu chứng là vô cùng quan trọng để có biện pháp can thiệp kịp thời, hạn chế tối đa thiệt hại đến năng suất và chất lượng quả.
- Trên lá: Dấu hiệu đầu tiên thường xuất hiện trên những chiếc lá non. Chúng không còn giữ được hình dáng bình thường mà trở nên nhỏ lại, dày hơn và xoăn tít vào nhau, tạo thành những cụm lá dị dạng trông như những bó chổi nhỏ. Bề mặt lá cũng không còn phẳng mịn mà trở nên lồi lõm, gồ ghề.
- Trên đọt non: Thay vì phát triển thành những cành khỏe mạnh, các đọt non bị bệnh lại nảy ra vô số chồi nhỏ xíu, mọc chen chúc và xếp sít nhau. Những chồi này xoăn lại, không thể mở ra, tạo thành những chùm xù xì như chiếc chổi xể. Lá non trên các chồi này cũng kép lại, cong queo và không phát triển được.
- Trên chùm hoa: Khi bệnh tấn công vào giai đoạn ra hoa, những chùm hoa vốn dĩ phải bung nở rực rỡ lại mang một diện mạo khác thường. Chúng chuyển sang màu vàng nhạt, các hoa bị xoắn lại, dị dạng và xếp chồng lên nhau một cách bất thường. Hậu quả là khả năng đậu trái rất kém, thậm chí không thể đậu trái, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất vụ mùa.
Một điểm đáng lưu ý là bệnh chổi rồng có thể xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào trên cây nhãn và có khả năng lây lan rất nhanh chóng ra toàn bộ vườn. Cây bị bệnh vẫn có thể phát triển các bộ phận không bị nhiễm bệnh một cách bình thường, nhưng những chồi và chùm hoa bị bệnh sẽ không phát triển mà dần thoái hóa.
Bệnh gây hại quanh năm, nhưng thường nặng nhất vào mùa nắng ở những vườn trồng quá dày, tán cây rậm rạp, bón phân không cân đối (thừa đạm), thiếu nước trong mùa khô và có chế độ chăm sóc kém.
3. Nguyên nhân gây ra bệnh chổi trồng trên cây nhãn
3.1 Tác nhân gây bệnh chổi rồng và vai trò “tiếp tay” của nhện lông nhung
Mặc dù đã gây ra nhiều thiệt hại cho các vườn nhãn, tác nhân chính gây ra bệnh chổi rồng vẫn còn là một vấn đề đang được các nhà khoa học tích cực nghiên cứu. Ban đầu, có những giả thuyết cho rằng bệnh có thể do Phycoplasma hoặc virus gây ra. Gần đây, một số nghiên cứu mới lại hướng sự chú ý đến khả năng vi khuẩn là thủ phạm. Tuy nhiên, một điểm được nhiều nhà khoa học đồng tình là bệnh chổi rồng có mối liên hệ mật thiết với sự hoạt động của các loài nhện và côn trùng chích hút.
Đặc biệt, nhiều công trình nghiên cứu cả trong và ngoài nước đã chỉ ra mối liên hệ chặt chẽ giữa bệnh chổi rồng và loài nhện lông nhung (Eriophyes Litchii). Loài nhện siêu nhỏ này được xem là môi giới truyền bệnh quan trọng. Tại khu vực Đông Nam Bộ, thủ phạm chính được xác định là loài nhện lông nhung Eriophyes dimocarpi Kuang.
Nhện lông nhung có kích thước vô cùng nhỏ bé, thân màu vàng trắng, chỉ với hai đôi chân ở phần ngực và những sợi lông nhỏ ở đuôi, khiến chúng rất khó bị phát hiện bằng mắt thường. Vòng đời của chúng khá ngắn, chỉ từ 8 đến 15 ngày, và chúng có thể sinh sản tới 13-15 lứa mỗi năm. Loài nhện này thường xuất hiện và gây hại mạnh mẽ trong mùa nắng. Chúng chủ yếu chích hút nhựa trên các bộ phận non của cây như chồi non, lộc non và chùm hoa mới nở. Tuy nhiên, khi cây không có đọt non, chúng cũng có thể tấn công và gây hại trên các bộ phận già hơn.
4. Con đường lây lan và điều kiện thuận lợi cho sự bùng phát bệnh chổi rồng trên cây nhãn
Bệnh chổi rồng lây lan và phát triển trên cây nhãn thông qua hai con đường chính, đòi hỏi người trồng phải đặc biệt lưu ý để có biện pháp ngăn chặn hiệu quả:
- Lây lan qua vật liệu nhân giống: Phương thức lây lan nguy hiểm và khó kiểm soát nhất là thông qua việc sử dụng các vật liệu nhân giống vô tính như cành ghép, cành chiết được lấy từ những cây đã nhiễm bệnh. Mầm bệnh tiềm ẩn trong các vật liệu này sẽ trực tiếp truyền sang cây con, gây bệnh ngay từ giai đoạn đầu.
- Lây lan qua môi giới truyền bệnh – Nhện lông nhung: Nhện lông nhung (Eryophyes dimocarpi) đóng vai trò là tác nhân trung gian quan trọng trong việc phát tán bệnh chổi rồng. Do kích thước siêu nhỏ, chúng dễ dàng di chuyển và lây lan qua nhiều con đường khác nhau. Việc vận chuyển cây giống và các sản phẩm từ cây nhãn (như cành, lá, quả) có thể vô tình mang theo nhện bệnh đến những vùng trồng mới. Bên cạnh đó, nhện lông nhung còn có khả năng phát tán tự nhiên từ cây này sang cây khác, từ vườn này sang vườn khác nhờ tác động của gió và các loài động vật khác như chim, côn trùng.
4.1 Điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của bệnh:
- Thời tiết: Nhện lông nhung phát triển mạnh nhất trong điều kiện thời tiết khô nóng của mùa nắng, đặc biệt vào khoảng tháng 4-5 và tháng 11-12. Đây cũng là thời điểm bệnh chổi rồng thường gây hại nghiêm trọng nhất.
- Giai đoạn sinh trưởng của cây: Nhện lông nhung tấn công và truyền bệnh ngay từ giai đoạn chồi non và nụ hoa. Ngay cả khi không có đọt non, chúng vẫn có thể chích hút trên lá già, dù không gây ra triệu chứng rõ ràng, nhưng vẫn có khả năng mang mầm bệnh.
- Mật độ trồng và chăm sóc vườn: Vườn trồng quá dày, tán cây rậm rạp, thiếu ánh sáng và thông thoáng tạo điều kiện ẩm thấp thuận lợi cho nhện phát triển. Chế độ chăm sóc kém, bón phân không cân đối cũng làm cây suy yếu, dễ bị bệnh tấn công hơn.
5. Cách thức gây hại của nhện lông nhung trên cây trồng
Nhện lông nhung, dù có kích thước vô cùng nhỏ bé và khó phát hiện, lại là một mối đe dọa lớn đối với sự sinh trưởng và năng suất của cây nhãn. Chúng tấn công trực tiếp vào những bộ phận non và quan trọng nhất của cây. Khi chích hút nhựa từ chồi non, nhện lông nhung làm cho chồi sinh trưởng kém, còi cọc, ảnh hưởng đến sự phát triển của cành lá và bộ khung của cây. Nghiêm trọng hơn, khi tấn công vào chùm hoa, chúng gây ra tình trạng hoa phát triển bất thường, tỉ lệ đậu trái giảm sút nghiêm trọng, thậm chí dẫn đến mất trắng vụ mùa khi hoa không thể kết trái.
6. Biện pháp canh tác chủ động phòng trừ bệnh chổi rồng trên cây nhãn
Phòng bệnh hơn chữa bệnh, đặc biệt đối với một căn bệnh phức tạp như chổi rồng. Áp dụng các biện pháp canh tác khoa học và chủ động ngay từ đầu sẽ giúp vườn nhãn của bạn tăng cường sức đề kháng và hạn chế tối đa nguy cơ nhiễm bệnh:
- Chọn giống kháng bệnh,nguồn giống sạch bệnh: Ưu tiên sử dụng các giống nhãn đã được chứng minh là có khả năng chống chịu hoặc ít bị nhiễm bệnh chổi rồng, điển hình như giống Xuồng cơm vàng. Việc trồng mới bằng giống kháng hoặc ghép cải tạo trên gốc kháng là một bước đi chiến lược lâu dài.
- Vệ sinh vườn sau thu hoạch: Sau mỗi vụ thu hoạch, hãy tiến hành vệ sinh vườn một cách kỹ lưỡng. Thu gom toàn bộ các bộ phận cây bị bệnh (cành, lá, hoa) và tiêu hủy chúng triệt để để ngăn chặn mầm bệnh lây lan.
- Bón phân cân đối và tăng cường hữu cơ: Cung cấp đầy đủ và cân đối các chất dinh dưỡng đa, trung, vi lượng cho cây thông qua việc bón phân NPK cân đối và tăng cường bón phân hữu cơ. Việc này giúp cây sinh trưởng khỏe mạnh, tăng cường sức đề kháng tự nhiên đối với bệnh chổi rồng và các loại sâu bệnh hại khác. Có thể bổ sung thêm phân trung, vi lượng qua gốc hoặc phun qua lá để cây hấp thụ nhanh hơn.
Cắt tỉa và tạo tán thông thoáng:
- Cắt tỉa đồng loạt: Khi chuẩn bị cho cây ra cơi mới, tiến hành cắt tỉa đồng loạt, loại bỏ các bộ phận bị bệnh.Tạo tán sao cho cây có bộ tán đều, thông thoáng, giúp ánh sáng và gió lưu thông tốt, hạn chế môi trường ẩm thấp thuận lợi cho bệnh phát triển.
- Cắt tỉa nhẹ thường xuyên: Thường xuyên loại bỏ các cành bị bệnh, cành yếu, cành vượt và những cành mọc quá dày trong tán. Việc này giúp cây tập trung dinh dưỡng cho các cành khỏe mạnh và tạo độ thông thoáng cho vườn.
- Tỉa chồi sau mỗi đợt ra cơi: Sau mỗi đợt ra cơi đọt, loại bỏ ngay những đọt non có biểu hiện bệnh, tỉa bỏ các đọt yếu hoặc mọc không đúng vị trí (trong thân, trong tán khuất sáng). Chỉ giữ lại 1-2 đọt khỏe mạnh trên mỗi cành để tập trung dinh dưỡng và tạo sự thông thoáng.
7. Biện pháp quản lí hóa học , quản lí nhện lông nhung tác nhân chính gây bệnh chổi rồng
7.1 Quản lý nhện lông nhung bằng biện pháp hóa học: “Chìa khóa” ngăn chặn bệnh chổi rồng trên cây nhãn
Do nhện lông nhung là tác nhân trực tiếp gây ra bệnh chổi rồng, việc quản lý hiệu quả quần thể nhện này đóng vai trò then chốt trong việc phòng ngừa và hạn chế sự lây lan của bệnh. Biện pháp hóa học, với việc sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật chuyên biệt, là một công cụ quan trọng trong chiến lược này.
7.2 Thời điểm vàng để “ra tay” phòng trừ nhện lông nhung:
Giai đoạn cây chuẩn bị nhú đọt (khi đọt non bắt đầu xuất hiện) là thời điểm lý tưởng để tiến hành phun thuốc phòng trừ nhện lông nhung. Lúc này, nhện non mới nở, di chuyển chậm và dễ bị tiêu diệt hơn. Việc phun thuốc sớm sẽ ngăn chặn sự phát triển và lây lan của nhện, từ đó giảm thiểu nguy cơ gây bệnh chổi rồng.
“Vũ khí” hóa học hiệu quả:
Sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật như EBI MKA 45SC có hoạt chất Bifenazate kết hợp với Etoxazole được khuyến cáo để quản lý nhện lông nhung – Giải pháp hạ gục nhanh nhện lông nhung và nhện đỏ không cần phối – an toàn hoa trái . Hai hoạt chất này có cơ chế tác động khác nhau, giúp tăng hiệu quả tiêu diệt nhện ở nhiều giai đoạn phát triển và giảm nguy cơ kháng thuốc.
Kết hợp dinh dưỡng để tăng cường sức khỏe cây:
Bên cạnh việc phun thuốc, việc kết hợp bón phân qua lá để tăng cường sự phát triển của cơi cũng rất quan trọng. Cơi đọt phát triển nhanh và khỏe mạnh sẽ giúp cây nhanh chóng vượt qua giai đoạn mẫn cảm với nhện lông nhung, giảm thiểu tác động gây bệnh.